‘Telafisi 10 yıl sürecek’ diye duyurdular! ‘Trump’ın Türkiye’den de talepleri olacak’

ABD Başkanı Donald Trump, ‘Önce Amerika’ diyerek sürdürdüğü iktisat siyasetiyle, üretimin dünyaya yayılmasını sağlayan globalleşmeye karşı gümrük vergisi adımını attı. Fakat atılan tarife adımı, ABD’nin global liderlik savını zayıflatmakla kalmadı, birebir vakitte ABD iç piyasasında da önemli sonuçlar doğurdu. Amerikalı tüketici ve üreticiyi direkt etkileyerek iç ekonomik istikrarları bozdu. Çin’in büyümesi ise Trump’ın birinci dönemindeki yaptırımlara rağmen durmadı. ABD Ticaret Temsilciliği’ne (United States Trade Representative-USTR) göre Çin, 2024’te ABD’ye ihracatını yüzde 5.8 artırdı.

CNBC-e’ye değerlendirmelerde bulunan Dumlupınar Üniversitesi’nde öğretim üyesi Dr. Barış Adıbelli’ye göre, Trump’ın tarife siyasetleri ‘jeoekonomik bir intihar’ ve ABD iktisadına verdiği zararın tamiri tahminen 10 yıl kadar sürdürecek.

Öte yandan, Trump’ın gümrük vergileri Çin ya da Avrupa’yla yürütülen bir ticaret savaşı olarak yorumlansa da bu siyasetlerin gerisinde daha uzun vadeli bir hedef yattığı görüşü de hakim. Buna nazaran Trump, ABD iktisadını denetimli bir formda yavaşlatmayı ve borçlanma maliyetlerini düşürmeyi amaçlıyor. Tarifelerle hedeflenen şey aslında ABD iktisadının şuurlu olarak soğutulması.

ABD, 2026 yılına kadar yaklaşık 9 trilyon dolarlık borcunu tekrar finanse etmek zorunda. Bu borçların birden fazla, pandemi sonrası periyotta, faiz oranlarının sıfıra yakın olduğu bir vakitte ihraç edildi. Fakat bugün ABD’nin 10 yıllık hazine tahvillerinin getirisi yüzde 4.2 düzeyine yükselmiş durumda. Ve her bir puanlık artış, vakit içinde federal bütçeye milyarlarca dolarlık faiz yükü olarak geri dönüyor.

CNBC-e’ye değerlendirmelerde bulunan Greenwich Üniversitesi İktisat kısmında Doç. Dr. Cem Oyvat, şu anda ekonomik belirsizlik katsayısının pandemi vakti düzeylerine geldiğini belirterek, tarifelerin ABD Merkez Bankası’nın (Fed) faiz indirmesini geciktirebileceğini söyledi.

Tartışma yaratan bir başka bahis ise, ABD Ticaret Temsilciliği’nin karşılıklı gümrük tarifelerini hesaplarken kullandığı, Yunan harfleriyle tabir edilen ve karmaşık bulunan formül. Ekonomistlere nazaran bu formül, süreci kolaylaştırmak yerine daha da karmaşık hale getiriyor.

İşte dünyayı sarsan formül: Δτi = (xi – mi)/(ε * φ * mi)

Yani: Ticaret açığı bölü ithalatın fiyatlara geçişkenlik oranı çarpı fiyatların ithalat talebine esnekliği.

‘TRUMP HİÇBİR ŞEYİ KARŞILIKSIZ YAPMAZ, TÜRKİYE’DEN DE TALEPLERİ OLACAKTIR’

Trump’ın tarifeler konusunda Türkiye ve İngiltere’yi ‘kolladığını’ belirten Dr. Adıbelli, “Trump hiçbir şeyi karşılıksız yapmaz, Türkiye’den de talepleri olacaktır” dedi: “Türkiye, Trump’ın dostları arasında yer aldı. Ciddi bir serbest ticaret anlaşmamız yok, büyük bir ihracatımız da yok ama Trump, Türkiye’yi ve İngiltere’yi kolladı. Bu dostluk politikası bir strateji. Çünkü Trump hiçbir şeyi karşılıksız yapmaz. Türkiye’den de talepleri olacaktır.”

‘TRUMP’IN TİCARET SİYASETLERİ ‘JEOEKONOMİK BİR İNTİHAR’

‘Trump’ın ticaret siyasetlerini ‘jeoekonomik bir intihar’ olarak tanımlayan Adıbelli, “Trump küresel hegemonya kuracakken kendisini yalnızlaştırdı” tabirini kullandı. Ve ekledi: “Trump’ın bu politikaları hem jeopolitik hem jeoekonomik intihardır. Küresel hegemonya kuracakken, kendisini yalnızlaştırdı. Amerikan ekonomisine verdiği zarar belki 10 yıl sürecek. 2026 ara seçimlerinde Cumhuriyetçilerin kaybedeceği öngörülüyor. Kongre elden giderse, Trump topal ördek olur. Gücünün yarısını kaybeder.”

‘TARİFELER FED’İN FAİZ İNDİRMESİNİ GECİKTİRECEK’

Bu noktada finans kurumları ve analistler ortasında bir tespit karmaşası da dikkat çekiyor. Trump’ın tarifelerinin ABD’yi bir resesyona sürükleyeceğini düşünenler bir yanda. Halihazırda ABD’nin resesyonda olacağını düşünüp tarifelerinin yeni bir enflasyon devri yaratacağını düşünenler öteki yanda. Münasebetiyle ABD iktisadının resesyona gireceğinden telaş edenlerin beklentisi faizlerin ivedilikle düşürülmesi. Doç. Dr. Oyvat ise yeni tarifelerin ithal eserlerin fiyatlarını artıracağını ve bunun da enflasyonist baskıları artırarak Fed’in faiz indirme planlarını geciktireceğini belirtti. İktisattaki daralma kamu gelirlerini düşürecek ve kamu borcunun Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GYSH) içindeki oranını artırabilecek:

Bu tarifeler çok önemli enflasyonist tesirler yaratacak. Mesela Wall Street Journal’da çıkan bir habere nazaran, iPhone 16 Pro’nun maliyeti 300 dolar artmış durumda. Bu yalnızca iPhone için değil, Doğu Asya’dan gelen birçok dokuma eseri ve teknoloji eserleri dahil olmak üzere pek çok eser için geçerli. Bu da Fed’in faiz indirmesini geciktirecek. Tıpkı vakitte borçlanma maliyetleri de artabilir. Tarifelerden elde edilecek gelir olabilir fakat öbür taraftan iktisattaki yavaşlama, başka vergi gelirlerini olumsuz etkileyecektir. Bu da ülkenin kamu borcunun GYSH’ye oranını artırır. Zira hem vergi gelirleri azalır hem de ekonomik büyüme yavaşlar. Bu önemli bir risk.

‘YAPTIRIMLAR ÇİN’İ DURDURAMADI’

Trump’ın tüm ekonomik baskılarına karşın Çin’in büyümeye devam ettiğini belirten Adıbelli, “Trump’ın ilk dönemindeki yaptırımları Çin’in büyümesini durduramadı. Çin, Trump döneminde tarifelere rağmen ABD’ye ihracatını yüzde 5.8 artırdı. Hatta BYD gibi şirketler dünya çapında büyümeye devam etti” dedi.

ÇİN YALNIZCA ÜRETİM DEĞİL, FİNANS SİLAHIYLA DA ÜSTÜNLÜK KURUYOR

Adıbelli’ye nazaran Çin, yalnızca düşük maliyetli üretim gücüyle değil, ABD hazine tahvillerindeki baskın varlığıyla da Washington’a karşı güçlü bir koz elde etti: “Çin artık ucuz üretici değil, yüksek kâr peşinde. Tarifeleri avantaja çevirdi. ABD firmaları Çin’den çıkamıyor, çünkü Avrupa’da üretim çok daha maliyetli. Sigorta, sendika, işçilik… Çin tüm bu yüklerden muaf. Ayrıca ABD Hazine kağıtlarının büyük bölümü Çin’in elinde. Tayvan krizi sırasında Çin ‘Satarım’ dediğinde, ABD piyasaları çöktü. Karşılıklı bağımlılık burada da devreye giriyor.”

‘ÜRETİM BÜYÜK İHTİMALLE HİNDİSTAN GİBİ BAŞKA ÜLKELERE KAYACAK’

Doç. Dr. Oyvat, yatırımcıların tarifeler nedeniyle oluşan meçhullükten etkilendiğini, üretimin ise Amerika’ya dönmesinin kısa vadede mümkün olmadığını vurguladı. Üretimin, Hindistan üzere daha ucuz işgücü sunan ülkelere kayabileceğini belirten Oyvat’a nazaran, eserlerin üçüncü ülkeler üzerinden ABD’ye girmesi tarifeleri etkisiz kılabilir:

“Bu tarifelerden kurtulmak isteyen firmalar tahminen üretimlerini Amerika’ya kaydırmak isteyebilir fakat yatırımlar, belirsizlikleri sevmez. Şu anda ekonomik belirsizlik katsayısı COVID vakti düzeylerine çıkmış durumda. Yani yatırımlar da olumsuz etkilenebilir. Ayrıyeten birçok üretim Amerika’ya dönmeyecek. Üretim zincirinin değişmesi vakit alır. Pek çok firma kontratlarını yaptı aslında. Eser fiyatları yükselirse, Trump’ın popülaritesi de düşecektir. Tarifeler sektörel değil ülke bazlı uygulanıyor. Bu da birçok dalda istenilen sonucu vermeyebilir. Örneğin Vietnam’da işgücü çok ucuz. Üretim büyük ihtimalle Hindistan üzere öteki ülkelere kayacak. Hatta kimi eserler üçüncü ülkeler üzerinden ABD’ye sokulacak. Bu da tarifelerin maksadına ulaşmasını zorlaştırıyor.

‘TRUMP’IN TARİFELERİ BRETTON WOODS SİSTEMİNİN ÇÖKÜŞÜNE BENZİYOR’

Cem Oyvat, kimi ekonomistlerin Trump’ın ticaret siyasetlerini tarihi bir kırılma anı olarak değerlendirdiğini aktardı. Oyvat’a nazaran, Varoufakis üzere isimler bu süreci Bretton Woods sisteminin sona erdiği periyoda benzetiyor: “Geçen gün eski Yunanistan Maliye Bakanı, iktisat profesörü Yanis Varoufakis’i dinliyordum. O da bazı uzmanlar gibi Trump’ın tarifelerini Bretton Woods sisteminin çöküşüne benzetiyor. ‘O sistemde Amerikan doları altına, diğer kurlar ise dolara endeksliydi. Nixon döneminde bu sistem sona erdirildi. Aynı dönemde Çin’le olan ticari ilişkiler de artmaya başladı. Trump ise küreselleşmeyi tersine çevirmeye çalışıyor’ gibi bir analiz var.”

‘SANAYİ ÜRETİMİ DİĞER ÜLKELERE KAYDI, ABD SÜRECİ TERSİNE ÇEVİRMEK İSTİYOR’

Oyvat’a nazaran, globalleşmenin sürat kazandığı İkinci Dünya Savaşı sonrası periyotta üretim gelişmiş ülkelerden Çin, Hindistan, Meksika üzere ülkelere kaydı. Trump idaresi ise bu kaymayı bilakis çevirmek, Çin’in yükselişini durdurmak ve tıpkı vakitte gelir elde etmek için tarifeleri devreye soktu:

İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana globalleşme devam ediyor ve dünyadaki ticaretin üretimdeki hissesi artıyor. Bu süreçte sanayi, büyük ölçüde gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere kaydı. Çin, öbür Doğu Asya ülkeleri, Vietnam, Hindistan, kısmen Türkiye ve Meksika bu sürecin değerli aktörleri oldu. Amerika ve Avrupa endüstrisini kaybederken, Trump’ın yapmaya çalıştığı şey, bu gelişmekte olan ülkelere giden işleri Amerika’ya geri çekmek. Birebir vakitte Çin, tüm bölümlerde yükünü artırıyor ve dünya iktisadının liderliği konumuna hakikat geçiyor. Trump bu trendi de bilakis çevirmeye çalışıyor. Üçüncü münasebeti olarak da, bu tarifelerle vergi toplamak, gelirleri artırmak ve ticaret açığını kapatmak üzere bir amacı var.

‘KARŞILIKLI TARİFE FORMÜLÜNÜ KARMAŞIKLAŞTIRMAYA GEREK YOK’

Cem Oyvat, ABD Ticaret Temsilciliği’nin açıkladığı karşılıklı tarife hesaplama formülüyle ilgili, “Karmaşıklaştırmaya gerek yok” derken, kolay formüle nazaran ABD kimi ülkelere ticaret fazlası vermesine karşın yeniden de bu ülkeleri tarifeye tabi tutuyor:

“Aslında formül şöyle: Ticaret açığı bölü ithalatın fiyatlara geçişkenlik oranı çarpı fiyatların ithalat talebine esnekliği. Ama pratikte bu zaten ‘ticaret açığı / ithalat’ gibi bir formüle indirgeniyor. O kadar karmaşıklaştırmaya gerek yok. Bu orana göre tarifeler uygulanıyor ama bazı ülkelerde bu oran negatif çıkıyor. Bu da Amerika’nın o ülkelerle ticaret fazlası verdiği anlamına geliyor. Buna rağmen yine de o ülkelere tarife uygulanıyor.”

EKONOMİK MİLLİYETÇİLİK AYKIRI TEPTİ: HALK ARTAN FİYATLARLA YÜZLEŞİNCE TAKVİYE AZALDI

Trump’ın ithalata yönelik agresif tarife siyasetlerinin yalnızca ekonomik etrafları değil, direkt Amerikan halkını da olumsuz etkilediğini söyleyen Dr. Adıbelli, bu stratejinin hem tüketiciyi hem de üreticiyi maksat tahtasına oturttuğunu ve sonuçta Trump’ın halk nezdindeki dayanağının büyük ölçüde eridiğini lisana getirdi:

“Trump’ın tarifeleri ekonomistlerin bile çözemediği siyasetler oldu. 185 ülkeye tarife uyguladı fakat bu tarifelerin mantığı hala çözülebilmiş değil. Ne halk ne uzmanlar bunun nedenini anlayabildi. Yumurta, akaryakıt üzere temel eserlerde fiyat artışı başladıkça beşerler bu siyasetlerin sonuçlarını daha net görüyor. Bugün global sistemde ‘karşılıklı bağımlılık’ kavramı var. Amerika yalnız hareket edemez. Hard disk Tayland’dan geliyor, yazılım Hindistan’dan, donanım Çin’den. Siz bu ülkelere tarife uyguladığınızda onlar da size tıpkı biçimde karşılık verir. Amerikan tüketicisinin sırtına biner bu maliyet. Yani 10 dolarlık bilgisayar 1000 dolara çıkar. Ve bunun karşısında halk Trump’ı artık desteklemiyor. Oy oranları düştü. Seçim olsa eski oyu alamaz. Trump’ın 4 yıl sonra tarihin tozlu raflarında kaybolma ihtimali epey yüksek.”

‘TRUMP, ‘ÖNCE AMERİKA’ DİYEREK İMPARATORLUK HAYALİNE KAPILDI, YALNIZLIKLA KARŞILAŞTI’

Trump’ın ‘Önce Amerika’ sloganıyla başlattığı dış siyaset stratejisinin, 19. yüzyılın emperyalist Batı tahayyülünü canlandırdığını belirten Dr. Barış Adıbelli, bu anlayışın ABD’yi yalnızlaştırdığını, ekonomik ve diplomatik alanda önemli kayıplara yol açtığını vurguladı. Adıbelli’ye nazaran Trump’ın attığı adımlar ABD’yi içe kapanmaya ve dünyadan kopmaya sürükledi.

Trump kendi kazdığı kuyuya düştü diyebiliriz. ‘Önce Amerika’ derken o denli bir Amerika tasvir etti ki, güya 19. yüzyılın emperyalist Batı’sına dönmek istedi. Merkantilist, sömürgeci, yayılmacı bir anlayışla. Öyle ki, 1800’lerin sonunda ABD’nin parayı koyacak yer bulamadığı periyoda atıf yaparak, tekrar o noktaya döneceklerini söyledi. Hatta kendisini yeni bir Sezar üzere görüp, ABD’yi Roma İmparatorluğu’na benzetti. ‘Önce Amerika’ demekle tüm dünyayı hizaya getireceğini sandı ancak tam aykırısı oldu. ABD, dünya tarafından yalnızlaştırıldı. Pandemi öncesindeki borsa düzeyleri bile düşüşe geçti. Trilyonlarca dolarlık kayıp yaşandı. Amerikan iktisadı önemli bir sarsıntı yaşadı ve bu Trump’ın 4 yıllık bir devirde düzeltebileceği bir şey değil. Yalnızca verdiği ziyanları telafi etmek bile siyasi ömrünü aşar. Trump, Çin’i yalnızlaştırmak istedi fakat başaramadı. Tersine Çin’e yüzde 54 vergi uyguladı lakin bu ABD tüketicisini ve üreticisini vurdu. ABD’nin pazar kaybı arttı. Çin, Japonya ve Güney Kore ortak hareket kararı aldı. ABD’nin Asya-Pasifik’teki müttefikleri bile Trump’ın siyasetlerine karşı ara koydu. Bu durum yalnızca ekonomik değil, siyasi ve diplomatik manada da kayıp demek.

‘TRUMP ÇİN’E DÜŞMANLIK EDERKEN, MUSK ORADA FABRİKA AÇIYOR, BÜYÜK ÇELİŞKİ’

Barış Adıbelli, “Musk’ın yarattığı negatif hava medya üzerinden Trump’a karşı kullanılıyor. Tesla’nın Asya’da büyümesi sürüyor ama kendi şirketi bile Çin’den çekilmiyor. Trump Çin’e düşmanlık ederken, Musk orada fabrika açıyor. Bu büyük bir çelişki” halinde konuştu.

Adıbelli’ye nazaran, Trump gündemi değiştirmek için İran ile savaş çıkarabilir.