Dünya ekonomisi, salgının birinci yılında yaralarını sarmaya çalışıyor

Çin’de Aralık 2019’da ortaya çıkarak tüm dünyaya yayılan Kovid-19, şu ana kadar 118 milyondan fazla şahsa bulaştı, 2,6 milyonu aşkın kişinin de vefatına neden oldu.

Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) 11 Mart 2020’de “salgın” ilan ettiği Kovid-19, 100 yıldan uzun müddettir görülen en makus sıhhat krizine yol açarken, globalleşen ekonomiyi de gibisi görülmemiş formda etkiledi.

Sonlar kapatıldı, globalleşmede kırılma yaşandı

Kovid-19’un salgın ilan edilmesinden bu yana geçen bir yılda global çapta ekonomik faaliyet ve ticaret durma noktasına geldi, milyonlarca kişi de işini kaybetti.

Salgın, gelişmiş ülkelerin bile sıhhat sistemleri üzerinden ekonomilerini zorlarken, düşük gelirli ülkelerdeki mevcut meseleleri da daha derinleştirdi.

Milletlerarası dayanışmanın sağlanması gereken bir periyotta ülkeler hudutlarını kapattı, globalleşme de bir kırılma yaşadı.

Gelişmiş ekonomiler Kovid-19 salgınının yayılımını denetim altına almaya çalışırken, gelişmekte olan ülkeler de insan hayatı, toplumsal bütünlük ve ekonomilerine yönelik daha evvel görülmemiş bir tehditle karşı karşıya kaldı.

Ekonomik hayat karantinaya alındı

Dünyanın dört bir yanında tesirli olan salgın nedeniyle hükümetler, virüsün yayılmasını önlemek gayesiyle karantina tedbirleri uygulamak zorunda kaldı ve ekonomik hayatta birtakım kısıtlamalara gitti.

Eş vakitli arz ve talep şoku global iktisatta sakinlikle, global ticarette ise gibisi görülmemiş bir daralmayla sonuçlandı.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) datalarına nazaran, global iktisat 2020’de yüzde 3,4 daraldı. Dünya iktisadının 2021’de yüzde 5,6, 2022’de ise 4 büyüyeceği öngörülüyor.

Dünya Ticaret Örgütü ise global ticaretin geçen yıl yüzde 13 ila 32 ortasında azaldığı iddiasında bulundu.

Neredeyse tüm ülkelerin büyüme performansını etkiledi

Salgın, gelişmişinden az gelişmişine kadar neredeyse tüm ülkelerin büyüme performansını olumsuz etkiledi.

Milletlerarası Para Fonu (IMF), ABD ve Avrupa ülkelerinin de ortalarında bulunduğu gelişmiş iktisatların 2020’de ortalama 4,9 küçüldüğü varsayımında bulundu.

Dünyanın en büyük iktisadı ABD, salgının tesiriyle geçen yıl yüzde 3,5 daralırken, Avro Bölgesi iktisadı yüzde 6,6 küçüldü.

Çin ve Türkiye, 2020’yi büyümeyle tamamladı

IMF dataları, gelişmekte olan ülke ekonomilerinin 2020’de ortalama yüzde 2,4 daraldığının kestirim edildiğini ortaya koydu.

Gelişmekte olan ülkeler ortasında Çin ve Türkiye, 2020’de büyüme gösteren ekonomiler olarak öne çıkarken, kelam konusu devirde Çin’in büyüme suratı yüzde 2,3 ve Türkiye’nin büyüme suratı yüzde 1,8 olarak kaydedildi.

OECD bilgilerine nazaran, gelişmekte olan ülkeler ortasında yer alan Hindistan yüzde 7,4, Rusya yüzde 3,6 küçüldü.

Asya ülkelerinde ekonomik toparlanmanın süratli olması beklenirken, İngiltere üzere hizmet dalına bağımlı ekonomilerde toparlanmanın bu yıl yavaş olmasının öngörüldüğü kaydedildi.

Gelişmekte olan ekonomilerde Kovid-19 krizi tesirinin 2008-2009 global finansal krizinin çok üzerinde olduğu hesaplanıyor. Gelişmekte olan ülkelerin geçen yıl 800 milyar dolarlık ihracat geliri kaybı yaşadığı ve turizme bağımlı ülkelerde salgının tesirinin daha da yüksek olduğu iddia edildi.

Salgından evvel gelişmekte olan iktisatların üçte biri yüksek borç düzeylerine sahipken, salgın nedeniyle mali siyaset için gerekli hareket alanları da kısıtlandı.

Milyonlarca kişi işsiz kaldı

İktisattaki sakinlik ve salgının neden olduğu krizin en ağır halde hissedildiği alanlardan biri de iş gücü piyasası oldu.

Karantina tedbirlerinin tesiriyle işleri durma noktasına gelen ve gelirleri düşen işletmeler, maliyetlerini azaltabilmek için işten çıkarmalara yöneldi.

Salgın devrinde birçok çalışan işini kaybederken, ülkelerin işsizlik oranlarında da artış yaşandı.

Milletlerarası Çalışma Örgütü (ILO) datalarına nazaran, salgının tesiriyle 2009 global krizine kıyasla 4 kat daha fazla istihdam kaybı yaşandı ve global çalışma saatlerinde yaşanan yüzde 8,8’lik azalma 255 milyon kişilik iş kaybına denk geldi.

İstihdam kaybının en sert biçimde hissedildiği ülkelerden biri ABD oldu. Ülkede 10 yıldır devam eden istihdam büyümesi, salgınla birlikte yerini iş kayıplarına bıraktı.

ABD’de Şubat 2020’de yüzde 3,5 üzere son 50 yılın en düşük düzeyinde olan işsizlik oranı, salgınla birlikte geçen yıl martta yüzde 4,4’e, nisanda ise yüzde 14,7’ye yükseldi. Salgına karşı alınan tedbirlerin gevşetilmeye başlamasıyla işsizlik oranı kademeli düşüş kaydederek şubatta yüzde 6,2’ye kadar geriledi.

Uzmanlar, dünya genelinde salgın kaynaklı işsizlikte kaydedilen düşüş eğilimine karşın iş gücü piyasasının toparlanmasının uzun vakit alabileceği öngörüsünde bulunuyor.

Salgın yoksulluğu artırdı

Kovid-19 salgını, düşük gelirli ülkelerdeki mevcut meseleleri derinleştirirken, yoksulluğu daha da artırdı.

Birleşmiş Milletler (BM) Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın (UNCTAD) “2020 En Az Gelişmiş Ülkeler Raporu”na nazaran, Kovid-19 salgınının tesiriyle en az gelişmiş ülkeler, 2020’de son 30 yılın en makus ekonomik performansını sergiledi.

Kişi başı ortalama GSYH’nin 1.088 dolar olduğu bu ülkelerde halihazırda düşük olan ömür standartları uygunca gerilerken, yüksek düzeylerdeki yoksulluk oranları da salgın öncesinde elde edilen kazanımları bilakis çevirerek daha da arttı.

Seyahat, konaklama ve cümbüş kesimi kaybetti, ilaç şirketleri kazandı

Kovid-19 salgınını denetim altına almak için uygulanan karantina tedbirleri, seyahat, konaklama ve cümbüş üzere hizmet dallarının alt kollarını olumsuz etkiledi.

Hudutların kapanması, hava yolu şirketlerinin uçuşlarını durdurması, iş seyahatleri ve tatillerin seyahat kısıtlamalarıyla iptal edilmesi sonucu bilhassa seyahat ve konaklama bölümünde büyük kayıplar yaşandı.

Aşı iyimserliğiyle bu yıla dair umutların artmasına rağmen birçok analist, memleketler arası seyahat ve turizm bölümünün 2025 yılına kadar salgın öncesi düzeylere dönmeyeceği öngörüsünde bulunuyor.

Salgının en çok kazananı ise büyük ilaç şirketleri oldu. Dünya genelinde hükümetler, Kovid-19 aşısı ve tedavi seçenekleri için milyarlarca dolarlık harcama yaparken, aşı geliştirme çalışmaları yürüten Moderna, Novavax, AstraZeneca ve BioNTech üzere ilaç şirketlerinin paylarında sert yükselişler kaydedildi.

Alışverişler sanal ortama taşındı

Kovid-19 salgını, perakende ve konaklama üzere toplumsal arayı muhafazanın güç olduğu kesimlerde fizikî temasla ilgili yeni tasaları tetikledi.

Salgına karşı alınan karantina tedbirleri, iktisat ve finanstaki dijitalleşmeyi de hızlandırdı.

Meskenden çalışma kavramı salgın ile daha yaygın hale gelirken, çevrim içi alışveriş de büyük artış kaydetti.

Merkez bankaları mali genişleme başlattı

Salgının global ekonomilerde neden olduğu zararın tam olarak hesaplanamayacağını belirten analistler, 2019’da yaklaşık 86,6 trilyon dolar olduğu iddia edilen global GSYH’nin neredeyse 3,5 trilyon dolar kayıp yaşadığını tabir etti.

Kovid-19’un yarattığı tasa, finansal piyasalarda da sert dalgalanmalara neden oldu. Salgının birinci aylarında bilhassa ABD ve Avrupa’da hadise sayıları arttıkça Dow Jones, S&P 500, Nasdaq, Dax, FTSE ve Nikkei üzere endekslerde büyük düşüşler kaydedildi.

Ekonomiler Kovid-19 salgınının neden olduğu kısıtlamalar nedeniyle can çekişirken, hükümetler ve dünyanın önde gelen merkez bankaları salgının ekonomik tesirlerini sınırlamaya yönelik siyasetleri süratle hayata geçirdi.

Salgının neden olduğu krizin ekonomik tesirleriyle çaba etmek ve ekonomiyi canlandırmak için başta ABD Merkez Bankası (Fed) olmak üzere önde gelen merkez bankaları, süratle faiz oranlarını düşürdü ve nakdî genişleme başlatarak piyasaya çokça likidite enjekte etti.

Toparlanma meçhullüğü sürüyor

İzlenen mali ve nakdî siyasetlerle salgının iktisat ve finans dallarında açtığı yaralar sarılmaya çalışılırken, toparlanmanın nasıl olacağı ise belirsizliğini müdafaaya devam ediyor.

Kovid-19’a karşı süratle geliştirilen aşılar piyasalardaki iyimserliği artırsa da uzmanlar, sağlanan mali ve nakdî takviyelerin erkene çekilmemesi ve toparlanma sağlanana kadar sürmesi gerektiği ihtarında bulunuyor.

Virüsün son aylarda keşfedilen yeni varyantları risk oluşturmaya devam ederken, bu varyantların birçok ülkeyi tedbirleri sıkılaştırmaya zorlaması da toparlanmayı geciktiriyor.

İngiltere’de GSYH’de 1948’den beri en fazla düşüş

Salgının İngiltere’de neden olduğu resesyonun büyüklüğü görülmemiş boyutta gerçekleşti. Ülke ekonomisindeki yüzde 9,9’luk daralma, kayıtların tam olarak tutulmaya başlandığı 1948’den bu yana en fazla düşüş oldu.

Avrupa’da, İspanya’dan sonra Kovid-19’dan en çok etkilenen ülke olan İngiltere’de, iktisadın belkemiği pozisyonundaki hizmet bölümü salgından büyük darbe aldı. İktisadının yüzde 80’i hizmet kesimine dayalı olan İngiltere, salgının ekonomik tesirleriyle uğraş edebilmek ve istihdamı destekleyebilmek yaklaşık 300 milyar sterlin harcadı.

Nisan 2020’de İngiltere’nin GSYH’si Şubat 2020’ye nazaran yüzde 24 azalırken, kısıtlamaların gevşetilmesiyle iktisat yaz aylarında toparlandı. Virüsün yeni varyantının görülmesiyle birlikte Ocak 2021’de ülkede kısıtlamaların uygulanmasına yine başlandı. Kelam konusu kısıtlamaların bu yılın birinci çeyreğinde ülkenin GSYH’sinde azalışa neden olması bekleniyor.

Ekonomistler, kısıtlamalar hafifletildiğinde iktisadın ne kadar süratli toparlanacağı konusunda farklı görüşler ortaya koyuyor. Birtakım ekonomistler, tüketici harcamalarının güçlü büyümeyi destekleyeceğini belirtirken, kimileri da bu yıl işsizlikte beklenen artışın tüketicileri daha temkinli davranmaya iteceğini vurguluyor. Salgının ekonomik şoku sona erse bile krizin, ülke iktisadında kalıcı hasara yahut yaralara neden olabileceği tabir ediliyor.

Salgın, ülkenin kamu maliyesini de değerli ölçüde etkiledi. Hükümet, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en büyük borçlanmayı yapmak zorunda kaldı. Vergi gelirleri düşerken, kamu harcamaları arttı. Bütçe açığının 2020-2021’de rekor düzeye ulaşması bekleniyor. Kamu maliyesinin gelecek yıllardaki görünümünün, salgının seyri ve ekonomik toparlanmanın gücüne bağlı olacağı belirtiliyor.

Kovid-19, Avrupa’nın lokomotif ülkesi Almanya’yı da sarstı

Kovid-19’un neden olduğu ekonomik kriz, Avrupa’nın lokomotif ülkesi Almanya’yı da gibisi görülmemiş biçimde vurdu.

2008-2009 finansal krizinden sonra “iyi” olarak nitelendirilen 10 yıllık bir ekonomik büyümenin akabinde salgının neden olduğu krizle 2020’de derin bir resesyon yaşayan Almanya’da GSYH geçen yıl yüzde 5 azalış kaydetti.

Ülkede, salgından en çok etkilenen kesimlerden turizm, konaklama, hava yolları, seyahat, yeme-içme ve dokumacılıkta birçok firma iflasın eşiğine gelirken, çeşitli dallarda faaliyet gösteren şirketler de hayatta kalma uğraşı veriyor.

Almanya’nın kamu borcu, geçen yılın ocak-eylül periyodunda 296,4 milyar avro artarak yaklaşık 2,2 trilyon avro ile tüm vakitlerin rekorunu kırdı.

Ülkede federal devlet, eyaletler, mahallî idare ve toplumsal güvenlik fonunu kapsayan kamu bütçesi açığı ise geçen yıl 139,6 milyar avro oldu. Böylelikle 2011’den beri birinci kere bütçe açığı oluştu. Kelam konusu açık, Doğu ve Batı Almanya’nın birleştiği 1990 yılından sonra en yüksek ikinci bütçe açığı olarak kayıtlara geçti. Bütçe açığı GSYH’nin yüzde 4,2’sine ulaştı.

Almanya’nın 2020 ihracatı da salgının neden olduğu ekonomik krizin tesiriyle bir evvelki yıla nazaran yüzde 9,3 düşerek 1 trilyon 204,7 milyar avroya geriledi.

Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) faiz oranlarını çok düşük düzeyde tutması, düşük faiz nedeniyle kamu, hanehalkı ve şirketlerin çok düşük faizle borçlanabilmesi ve bütçesinin fazla vermesi Almanya’nın, Kovid-19 krizine mali olarak uygun bir durumda girmesini sağladı.

Avrupa’da Kovid-19 teşvik ve yardımları konusunda en dikkati alımlı ülke de Almanya oldu. Hükümet, salgının vurduğu iktisadını kurtarmak için 2013’ten bu yana birinci sefer borçlanmasının yanında çeşitli araçlarla iktisadın ayakta kalmasını sağlamak için 800 milyar avrodan fazla teşvik paketi hazırladı.

Salgından en derin etkilenen Asya ülkesi Hindistan oldu

Batı ekonomileri, salgının neden olduğu sıhhat ve iktisat meseleleriyle boğuşurken, başta Çin olmak üzere Japonya, Kore, Tayvan, Malezya ve Endonezya üzere Asya ekonomileri, aldıkları tesirli önlemlerle hem ekonomilerini nispeten açık tutmayı hem de hadise ve vefat sayılarını sonlandırmayı başardı.

Nüfusu 1,3 milyarı aşan Hindistan, ekonomik dar boğaz ile Kovid-19’u dizginlemek ortasında kaldı. ABD’den sonra dünyanın en fazla Kovid-19 hadise sayısına sahip ülkesi olan Hindistan’da iktisat salgından ötürü çökme noktasına geldi.

Ülkede Kovid-19 nedeniyle 24 Mart 2020’de uygulanmaya başlanan ve 30 Mayıs’a kadar süren genel sokağa çıkma yasağı ve karantina önlemleri, iktisadın yüzde 23,9 küçülmesi ve yaklaşık 140 milyon kişinin işsiz kalmasına yol açtı.

Ülkede GSYH’nin 2020-2021 mali yılında yüzde 8’e yakın azalması beklenirken, birtakım ekonomistler, iktisadın toparlanması ve kişi başına düşen ulusal gelirin tekrar Kovid-19 düzeyine gelmesinin uzun yıllar alacağı öngörüsünde bulunuyor.

Güney Afrika, Kovid-19 krizinde 100 yılın en sert daralmasını kaydetti

Türkiye üzere gelişmekte olan ülke ekonomileri ortasında gösterilen Güney Afrika’da iktisat, Kovid-19 nedeniyle 2020’de 100 yılın en sert daralmasını yaşadı. Son 11 yıldır büyüyen iktisat, geçen yıl yüzde 7 küçüldü. Bu durum, Afrika’nın en büyük ikinci iktisadında 1920’den beri görülen en sert daralma olarak kayıtlara geçti.

Güney Afrika’da işsizlik, son 10 yılda yüzde 20’nin üzerinde seyrederken, 2020’nin dördüncü çeyreğinde yüzde 32,5’e yükseldi.

Rusya’da işsizlik ve yoksulluk arttı

Kovid-19 salgını, Rusya’da işsizliği ve yoksulluğu artırdı. Son 6 yıldır büyüme sorunu yaşayan Rus iktisadı, 2020’de salgın ve petrol piyasalarındaki çalkantılar sonucu yeni ıstıraplarla yüzleşmek zorunda kaldı.

Ekonomik sakinlik ve gelir eşitsizliği üzere kronik sıkıntılarla çaba eden Latin Amerika ülkeleri, salgının tesiriyle yeni krizlerin eşiğine gelirken, bölge ekonomileri 2020’de yüzde 8’den fazla daralma kaydetti.

Bölgede neredeyse her ülke resesyona girdi. Ekonomik daralma, gelir eşitsizliği ve yoksulluğu derinleştirdi.

12 milyonu aşkın Brezilyalı işini kaybetti

Latin Amerika Bölgesi’nin en büyük iktisadı olan Brezilya’da Kovid-19 salgını; düşük büyüme suratı, yüksek gelir eşitsizliği ve zayıf mali durum üzere ülkenin uzun müddettir devam eden kırılganlıklarını daha da kötüleştirdi. Salgının tesiriyle ülke iktisadı 2020’de yüzde 4,4 daraldı.

Salgın, ülkede iş gücü piyasasını da olumsuz etkiledi. Geçen yıl şubat ayından ağustosa kadar olan süreçte 12 milyonu aşkın Brezilyalı işini kaybetti ve işsizlik oranı yüzde 14,6’ya yükseldi.

Salgının ekonomik tesirlerine karşı Brezilya hükümetinin müdahalesi ise süratli ve dikkat cazibeli oldu. Acil nakit transferi ve istihdamı muhafazaya yönelik programlar uygulanırken, sıhhat harcamaları artırıldı, lokal hükümete mali dayanak ve küçük işletmelere devlet dayanaklı kredi sağlandı. Kelam konusu mali tedbirler, GSYH’nin yüzde 18’ini oluşturdu.

Nakdî tedbirler kapsamında ise Brezilya Merkez Bankası, siyaset faizini, art geriye 225 baz puan düşürerek yüzde 2’ye indirdi ve kapsamlı likidite önlemleri açıkladı.

Salgınla Arjantin ekonomisindeki kayıplar daha da arttı

Arjantin iktisadı de salgının tesiriyle geçen yıl yüzde 10,5 küçüldü.

Ülke iktisadı 2018’den bu yana resesyonda olurken, salgınla birlikte iktisattaki kayıplar daha da arttı.

Arjantin’de 2019’da yüzde 9,8 olan işsizlik oranı, geçen yıl yüzde 11 düzeyine çıktı. Ülkede 2019’da yüzde 53,8 ile 28 yılın en yüksek düzeyine ulaşan enflasyon da salgın nedeniyle yüksek düzeylerde kalmaya devam etti. Arjantin Merkez Bankası datalarına nazaran, ülkede yıllık enflasyon Ocak 2020’de yüzde 38,5 olarak gerçekleşti.

Ülke, yaşadığı mevcut ekonomik zorluklara Kovid-19 salgınının neden olduğu ekonomik düşüncelerin da eklenmesiyle Kasım 2020’de yeni bir takviye programı için IMF ile görüşmelere başladı. Görüşmelerde çok az ilerleme kaydedildiği belirtiliyor.