19° 
Anayasa Mahkemesi Başkanlığı, kamu vazifesinden çıkartılan ilgilinin ayrıyeten doçentlik müracaatının iptal edilmesinin “ilave tedbir” olduğu, 11/11/2020 tarihli ve 7256 sayılı Kanundan sonra “ilave önlemler için kamu yönetimlerine müracaat imkanı getirildiği” bu müracaat yapılmadan Anayasa Mahkemesine müracaat yapılamayacağını belirtti.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASA MAHKEMESİ
KARAR
MEHMET CEVRİ BAŞVURUSU
(Başvuru Numarası: 2018/32097)
Karar Tarihi: 13/1/2021
İKİNCİ KISIM
KARAR
I. MÜRACAATIN KONUSU
1. Müracaat, müracaatçının doçentlik müracaatının kamu vazifesinden ihraç edilmesi münasebet gösterilerek iptal edilmesinin eğitim hakkını ihlal ettiği argümanına ilişkindir.
II. MÜRACAAT SÜRECİ
2. Müracaat 22/10/2018 tarihinde yapılmıştır.
3. Müracaat, müracaat formu ve eklerinin idari istikametten yapılan ön incelemesinden sonra Kurula sunulmuştur.
4. Kurulca müracaatın kabul edilebilirlik incelemesinin Kısım tarafından yapılmasına karar verilmiştir.
5. Müracaat dokümanlarının bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık görüşünü bildirmiştir.
6. Müracaatçı, Bakanlık görüşüne karşı müddetinde beyanda bulunmuştur.
III. OLAY VE OLGULAR
7. Müracaat formu ve eklerinde söz edildiği biçimiyle ilgili olaylar özetle şöyledir:
8. Olayların yaşandığı tarihte İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesinde öğretim vazifelisi olan müracaatçı, Üniversitelerarası Konsey Başkanlığına (Kurul) hitaben yazdığı 22/10/2015 tarihli dilekçe ile doçentlik başvurusu yapmıştır. Şura, doçentlik imtihanı başvurusunu kıymetlendirmiş ve 10/2/2016 tarihinde eser inceleme heyeti oluşturmuştur.
9. Müracaatçının doçentlik müracaatına ait olağan süreç işlemekteyken Türkiye 15 Temmuz 2016 tarihinde askeri bir darbe teşebbüsüyle karşı karşıya kalmıştır. Darbe teşebbüsüne karşı koyan güvenlik vazifelileri ile bu teşebbüse reaksiyon göstermek üzere sokaklara çıkan sivillere uçaklar, helikopterler, tanklar, başka zırhlı araçlar ve silahlarla saldırılmış; bu ataklar sonucunda toplam 251 kişi hayatını kaybetmiş; binlerce kişi de yaralanmıştır. Kamu makamları ve yargı organları -olgusal temellere dayanarak- bu teşebbüsün gerisinde Türkiye’de çok uzun yıllardır faaliyetlerine devam eden ve son yıllarda Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ) ve/veya Paralel Devlet Yapılanması (PDY) olarak isimlendirilen bir yapılanmanın olduğunu değerlendirmiştir (darbe teşebbüsüne dair süreç ile FETÖ/PDY’nin yapısına ait ayrıntılı açıklamalar için bkz. Aydın Yavuz ve başkaları [GK], B. No: 2016/22169, 20/6/2017, §§ 12-46).
10. Darbe teşebbüsünün bastırılmasının ardından Bakanlar Şurası tarafından ülke genelinde 21/7/2016 tarihinden itibaren doksan gün müddetle fevkalâde hal (OHAL) ilan edilmesine karar verilmiştir. Üç aylık mühletlerle uzatılan OHAL süreci 18/7/2018 tarihinde sona ermiştir (OHAL ilanı, OHAL devrinin gerektirdiği önlemlere ait ayrıntılı açıklamalar için bkz. Aydın Yavuz ve öbürleri, §§ 47-66).
11. 15 Temmuz darbe teşebbüsü sırasında ve sonrasında ülke genelinde darbe teşebbüsüyle kontaklı ya da direkt darbe teşebbüsüyle irtibatlı olmasa bile FETÖ/PDY’nin kamu kurumlarındaki örgütlenmesinin yanı sıra eğitim, sıhhat, ticaret, sivil toplum ve medya üzere farklı alanlardaki yapılanmasına yönelik olarak Cumhuriyet başsavcılıkları tarafından soruşturmalar yürütülmüş ve çok sayıda kişi hakkında gözaltı ve tutuklama önlemleri uygulanmıştır (Aydın Yavuz ve başkaları, § 51; Mehmet Hasan Altan (2) [GK], B. No: 2016/23672, 11/01/2018, § 12). Ayrıyeten OHAL sürecinde kamu vazifesinden çıkarma önlemlerinin uygulanmasına da karar verilmiş, bu hususta genel ve soyut normlar ihdas edilerek alınan önlemlerin yanı sıra şahıslar hakkında direkt tesir doğurucu nitelikte süreçler de tesis edilmiştir (Ayla Demir İşat [GK], B. No: 2018/24245, 8/10/2020, § 17).
12. Bu kapsamda Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulunca 15/8/2016 tarihinde kararlaştırılan 672 sayılı Fevkalâde Hal Kapsamında Kamu İşçisine Ait Alınan Önlemlere Dair Kanun Kararında Kararname (672 sayılı KHK) 1/9/2016 tarihli ve 29818 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir (anılan KHK, 6/2/2018 tarihli ve 7080 sayılı İnanılmaz Hal Kapsamında Kamu İşçisine Ait Alınan Önlemlere Dair Kanun Kararında Kararnamenin Kabul Edilmesine Dair Kanun ile kanunlaşmıştır.). Anılan KHK ile ülke genelinde ilan edilen harikulâde hal kapsamında, kamu çalışanına ait birtakım önlemlerin alınması amaçlanmıştır.
13. 672 sayılı KHK’nın 2. hususunda; terör örgütlerine yahut devletin ulusal güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna Ulusal Güvenlik Kurulunca (MGK) karar verilen yapı, oluşum yahut kümelere üyeliği, mensubiyeti yahut iltisakı veyahut bunlarla irtibatı olduğu bedellendirilen ve anılan KHK’ya ekli listelerde yer alan bireylerin öbür hiçbir sürece gerek kalmaksızın kamu vazifesinden çıkarıldığı belirtilmiştir. Müracaatçı, anılan KHK yeterince kamu misyonundan çıkarılmıştır.
14. Müracaatçının 672 sayılı KHK ile kamu misyonundan çıkarılması sonrasında 2015 yılı Ekim periyodu doçentlik başvurusu 23/1/2017 tarihli ve 683 sayılı Harikulâde Hal Kapsamında Kimi Önlemler Alınması Hakkında Kanun Kararında Kararname’nin (683 sayılı KHK) “Doçentlik başvuruları” kenar başlıklı 4. hususu yeterince Konsey tarafından 22/2/2017 tarihinde iptal edilmiştir (anılan KHK 6/2/2018 tarihli ve 7085 sayılı İnanılmaz Hal Kapsamında Kimi Önlemler Alınması Hakkında Kanun Kararında Kararnamenin Kabul Edilmesine Dair Kanun ile kanunlaşmıştır.).
15. Müracaatçı, anılan sürece 27/2/2017 tarihinde itiraz etmiştir. Şura, itiraz başvurusu hakkında yapılacak bir sürecin olmadığını müracaatçıya bildirmiştir. Müracaatçı 28/3/2017 tarihinde doçentlik müracaatının iptal edilmesine ait süreç ile bu sürece karşı yapılan itirazın reddine ait sürecin iptali istemiyle dava açmıştır.
16. Müracaatçının açtığı dava Ankara 5. Yönetim Mahkemesinde (Mahkeme) görülmüştür. Mahkeme 11/12/2017 tarihinde; doçentlik müracaatının iptal edilmesinin 683 sayılı KHK’daki düzenlemeden kaynaklandığını, yürütme organına bu konuda bir yetki tanınmadığını belirtmiş ve kamu vazifesinden ihraç edilen müracaatçının doçentlik müracaatının iptal edilmesinde rastgele bir hukuka karşıtlık bulunmadığı sonucuna varmıştır.
17. Müracaatçı 2/4/2018 tarihinde Mahkeme kararına karşı istinaf talebinde bulunmuştur. İstinaf talebi Ankara Bölge Yönetim Mahkemesi 4. İdari Dava Dairesince (Daire) incelenmiştir. Daire; doçentlik müracaatının iptali sürecinin 683 sayılı KHK’nın 4. unsurundaki düzenleme ile gerçekleştiğini, ilgili hususun doçentlik müracaatının iptali konusunda yönetime rastgele bir kıymetlendirme yapma ya da öbür istikamette süreç kurma imkanı tanınmadığını belirtmiş ve somut olayda idari davaya husus olabilecek bir sürecin bulunmadığı sonucuna varmıştır. Daire anılan münasebetle istinaf müracaatına husus edilen kararın yöntem ve temel tarafından hukuka uygun olduğunu tabir etmiş ve istinaf müracaatının reddine karar vermiştir.
18. Müracaatçı, karardan 24/9/2018 tarihinde haberdar olmuş; 22/10/2018 tarihinde kişisel müracaatta bulunmuştur.
19. Ferdî müracaat yapılması sonrasında 11/11/2020 tarihli ve 7256 sayılı Birtakım Alacakların Tekrar Yapılandırılması ile Birtakım Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 41. hususuyla, 1/2/2018 tarihli ve 7075 sayılı İnanılmaz Hal Süreçleri İnceleme Komitesi Kurulması Hakkında Kanun Kararında Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun ile kanunlaşan 23/1/2017 tarihli ve 685 sayılı Harikulâde Hal Süreçleri İnceleme Kurulu Kurulması Hakkında Kanun Kararında Kararname’ye bir husus eklenmiştir. Kelam konusu düzenleme ile OHAL kapsamında kabul edilen ve daha sonra kanunlaşan kanun kararında kararnamelerde yer alan ek önlemlere karşı bir müracaat yolu getirilmiştir.
IV. İLGİLİ HUKUK
20. 672 sayılı KHK’nın “Kamu çalışanına ait tedbirler” kenar başlıklı 2. hususunun (1) numaralı fıkrası şöyledir:
“Terör örgütlerine yahut Ulusal Güvenlik Kurulunca Devletin ulusal güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum yahut kümelere üyeliği, mensubiyeti yahut iltisakı veyahut bunlarla irtibatı olan;
a) Ekli (1) sayılı listede yer alan şahıslar kamu vazifesinden,
….
öteki hiçbir sürece gerek kalmaksızın çıkarılmıştır. Bu bireylere ayrıyeten rastgele bir tebligat yapılmaz. Haklarında ayrıyeten özel kanun kararlarına nazaran süreç tesis edilir.”
21. 683 sayılı KHK’nın “Doçentlik başvuruları” kenar başlıklı 4. unsuru şöyledir:
“(1) Terör örgütlerine yahut Ulusal Güvenlik Kurulunca Devletin ulusal güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum yahut kümelere üyeliği, mensubiyeti yahut iltisakı veyahut bunlarla irtibatı olması ya da kıymetlendirilmesi sebebiyle misyondan uzaklaştırılan yahut haklarında isimli soruşturma ya da kovuşturma yapılan doçent adaylarının, vazifeden uzakta geçirdikleri müddet boyunca yahut isimli soruşturma ya da kovuşturma sonuçlanıncaya kadar doçentlik müracaatlarına ait süreçler durdurulur. Bunlardan haklarında kamu vazifesinden çıkarılma yahut mahkümiyet kararı verilenlerin doçentlik müracaatları iptal edilir.”
22. 685 sayılı KHK’nın “Komisyonun görevleri” kenar başlıklı 2. hususu şöyledir:
“(1) Kurul, harikulâde hal kapsamında direkt kanun kararında kararnameler ile tesis edilen aşağıdaki süreçler hakkındaki müracaatları değerlendirip karar verir.
a) Kamu vazifesinden, meslekten yahut misyon yapılan teşkilattan çıkarma ya da ilişiğin kesilmesi.
b) Öğrencilikle ilişiğin kesilmesi.
c) Dernekler, vakıflar, sendika, federasyon ve konfederasyonlar, özel sıhhat kuruluşları, özel öğretim kurumları, vakıf yükseköğretim kurumları, özel radyo ve televizyon kuruluşları, gazete ve mecmualar, haber ajansları, yayınevleri ve dağıtım kanallarının kapatılması.
ç) Emekli işçinin rütbelerinin alınması.
(2) Harika hal kapsamında yürürlüğe konulan kanun kararında kararnamelerle gerçek yahut hukukî şahısların hukuksal statülerine ait olarak direkt düzenlenen ve birinci fıkra kapsamına girmeyen süreçler de Komitenin vazife alanındadır.
(3) Bu unsurda belirtilen süreçlere bağlı olarak inanılmaz hal kapsamında yürürlüğe konulan kanun kararında kararnamelerde yer alan ek önlemler ile kanun yollarının açık olduğu süreçler hakkında ayrıyeten müracaat yapılamaz.”
23. 685 sayılı KHK’nın 2. unsurunun (3) numaralı fıkrasına ait olarak Anayasa Mahkemesince verilen iptal kararı (ilgili karar için bkz. AYM, E.2018/74, K.2019/92, 24/12/2019) sonrasında anılan kararın son hali şöyledir:
“(3) Bu unsurda belirtilen süreçlere bağlı olarak inanılmaz hal kapsamında yürürlüğe konulan kanun kararında kararnamelerde yer alan kanun yollarının açık olduğu süreçler hakkında ayrıyeten müracaat yapılamaz.”
24. 7256 sayılı Kanun’un 41. hususuyla, 685 sayılı KHK’nın Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun olan 7075 sayılı Kanun’a eklenen husus şöyledir:
“Ek önlemler için müracaat yolu
SÜREKSİZ UNSUR 4 – (1) Bu Kanunun 2 nci unsurunda belirtilen süreçlere bağlı olarak fevkalâde hal kapsamında kabul edilen kanunlarda yer alan ek önlemlere karşı hakkında önlem uygulanan kişi, yasal temsilcisi ya da mirasçıları tarafından önlemi uygulayan yahut önlemle ilgili olan kamu kurum ve kuruluşlarına bu unsurun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay içinde başvurulur. Kamu kurum ve kuruluşları, müracaat üzerine yapacağı inceleme sonucuna nazaran en geç altı ay içinde müracaatın reddine yahut önlemin kaldırılmasına karar verir. 15/7/1950 tarihli ve 5682 sayılı Pasaport Kanununun ek 7 nci unsuru kararı gizlidir.
(2) Müracaatların incelenmesi ve sonuçlandırılması için kamu kurum ve kuruluşları bünyesinde komite kurulabilir.
(3) Kamu kurum ve kuruluşları bu husus kapsamında yapılacak müracaatların sonuçlandırılması için her türlü bilgi ve belgeyi ilgililerden talep edebilir.
(4) Soruşturmanın saklılığına ve Devlet sırlarına ait ilgili mevzuat kararları gizli kalmak kaydıyla kurum ve kuruluşlar ile yargı mercileri, müracaat kapsamında gereksinim duyulan her türlü bilgi ve belgeyi gecikmeksizin müracaat yapılan kamu kurum ve kuruluşlarına göndermek yahut yerinde incelenmesine imkan sağlamak zorundadır.
(5) Bu husus kapsamındaki çalışmalarda kamu kurum ve kuruluşlarınca görevlendirilenler, vazifelerini yerine getirdikleri sırada edindikleri kamuya, ilgililere ve üçüncü şahıslara ilişkin saklılık taşıyan bilgileri, şahsî dataları, ticari sırları ve bunlara ilişkin evrakları, bu bahiste kanunen yetkili kılınan mercilerden diğerine açıklayamaz, kendilerinin yahut üçüncü bireylerin faydasına kullanamaz. Bu yükümlülük vazifeden ayrılmalarından sonra da devam eder.
(6) Bu husus ile harikulâde hal kapsamında kabul edilen kanunlarda yer alan ek önlemlere karşı kamu kurum ve kuruşlarına yapılan müracaatlar hakkında karar verenlerin vazife ve fiillerine ait tüzel, idari, mali ve cezai sorumlulukları hakkında 6755 sayılı Kanunun 37 nci hususu uygulanır.
(7) Kamu kurum ve kuruluşlarının kararlarına karşı Yargıçlar ve Savcılar Kurulunca belirlenecek Ankara yönetim mahkemelerinde iptal davası açılabilir.
(8) Bu unsur uyarınca yetkili olmayan kamu kurum ve kuruluşuna yapılan müracaatlar yetkili olduğu bedellendirilen kamu kurum ve kuruluşuna gönderilir ve durum başvurana bildirilir.
(9) Bu unsurun uygulanmasına ait ortaya çıkabilecek ihtilafları gidermeye Cumhurbaşkanlığı yetkilidir.”
V. İNCELEME VE MÜNASEBET
25. Mahkemenin 13/1/2021 tarihinde yapmış olduğu toplantıda müracaat incelenip gereği düşünüldü:
A. Müracaatçının Tezleri ve Bakanlık Görüşü
26. Müracaatçı; doçentliğin bir öğretim takımı niteliği taşımasının yanında bilimsel çalışmanın bir etabını tabir ettiğini, bilimsel çalışmaların da eğitim hakkı kapsamında kaldığını belirtmiştir. Bundan öteki müracaatçı; doçentlik müracaatının iptali sürecinde savunma hakkının alınmadığını, bir terörist olarak damgalandığını, eğitimini devam ettirme imkanından yoksun bırakıldığını söz etmiş ve kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa ve geliştirme hakkı ile eğitim hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.
27. Bakanlık görüşünde; müracaatçının doçentlik müracaatının iptalinin kamu misyonundan ihraç edilmesinden kaynaklandığını, bu nedenle öncelikle müracaatçının kamu misyonundan ihraç edilme sürecine karşı Komiteye müracaatta bulunup bulunmadığının dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir. Bundan öbür Bakanlık; doçentlik iptalinin ek önlem niteliğinde olduğunu, ek önlemlere karşı Kurula müracaat yapılamayacağına dair düzenlemenin Anayasa Mahkemesinin bir kararıyla iptal edildiğini, bu durum karşısında müracaatçının ek önlem aleyhine hangi hukuk yollarına başvurduğu konusunda Anayasa Mahkemesini bilgilendirmediğini tabir etmiştir. Bu açıklamalar sonrasında Bakanlık, müracaatın olağan kanun yolları tüketilmeden yapıldığını vurgulamış ve müracaatın bu sebeple kabul edilemez bulunması gerektiğini belirtmiştir.
28. Müracaatçı; Bakanlık görüşüne karşı beyanında, öncelikle müracaat yollarının tüketilmediği argümanı hakkında açıklama yapmış, daha sonra müracaatın aslına ait kimi değerlendirmelerde bulunmuştur. Müracaatçı, kamu vazifesinden çıkarılmasına dair sürece karşı Komiteye başvurduğunu lakin talebinin reddedildiğini belirtmiştir. Bundan öteki müracaatçı, doçentlik müracaatının iptaline dair sürece karşı ilgili yönetime ve derece mahkemelerine başvurduğunu fakat doçentlik müracaatının iptalinin KHK ile gerçekleştiği belirtilerek tüm taleplerinin reddedildiğini tabir etmiş ve müracaat yollarını tükettiğinin açık olduğunu savunmuştur. Müracaatçı, müracaatın aslına ait olarak ise müracaat formunda belirttiği tezlerini tekrarlamıştır.
B. Kıymetlendirme
1. Genel Unsurlar
29. Anayasa’nın 148. unsurunun üçüncü fıkrasının son cümlesi şöyledir:
“Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması kaidedir.”
30. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Yordamları Hakkında Kanun’un “Bireysel müracaat hakkı” kenar başlıklı 45. hususunun (2) numaralı fıkrası şöyledir:
“İhlale neden olduğu ileri sürülen süreç, hareket ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal müracaat yollarının tamamının ferdi müracaat yapılmadan evvel tüketilmiş olması gerekir.”
31. Anılan Anayasa ve Kanun kararlarına nazaran kişisel müracaat yoluyla Anayasa Mahkemesine başvurabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması gerekir. Temel hak ve özgürlüklere hürmet, devletin tüm organlarının anayasal ödevi olup bu ödevin ihmal edilmesi nedeniyle ortaya çıkan hak ihlallerinin düzeltilmesi idari ve yargısal makamların misyonudur. Bu nedenle temel hak ve özgürlüklerin ihlal edildiğine ait tezlerin öncelikle derece mahkemeleri önünde ileri sürülmesi, bu makamlar tarafından kıymetlendirilmesi ve bir tahlile kavuşturulması temeldir (Ayşe Zıraman ve Cennet Yeşilyurt, B. No: 2012/403, 26/3/2013, § 16).
32. Anayasa Mahkemesine kişisel müracaat, sav edilen hak ihlallerinin derece mahkemelerince düzeltilmemesi halinde başvurulabilecek ikincil nitelikte bir hak arama yoludur. Kişisel müracaat yolunun ikincil niteliği gereği Anayasa Mahkemesine ferdî müracaatta bulunabilmek için öncelikle olağan kanun yollarının tüketilmesi zaruridir. Bu prensip uyarınca müracaatçının şikayetini öncelikle ve müddetinde yetkili idari ve yargısal mercilere yoluna uygun olarak iletmesi, bu hususta sahip olduğu bilgi ve delillerini vaktinde bu makamlara sunması, birebir vakitte bu süreçte dava ve başvurusunu takip etmek için gerekli ihtimamı göstermiş olması gerekir (Ayşe Zıraman ve Cennet Yeşilyurt, § 17).
33. Müracaat yollarının tüketilip tüketilmediği, prensip olarak Anayasa Mahkemesine müracaatın yapıldığı tarihteki duruma bakılarak kıymetlendirilir. Lakin Anayasa Mahkemesi kimi durumlarda ferdi müracaat yapıldıktan sonra oluşturulan yeni müracaat yollarının tüketilmesi gerektiğine de karar verebilir. Bilhassa muhakkak bir bahisteki yapısal ve sistemik problemlere tahlil bulmak emeliyle sonradan oluşturulmuş bir yol kelam konusu ise ikincillik prensibi, o mevzudaki temel hak ve özgürlüklerin ihlali tezlerinin -bu yol vasıtasıyla- öncelikle idari ve yargısal makamlarca kıymetlendirilmesine imkan tanınmasını gerekli kılabilir (Remziye Duman, B. No: 2016/25923, 20/7/2017, § 35).
34. Her halükarda bir müracaat yolunun tüketilmesinin gerekli olması için ulaşılabilir olması, ihlal savları tarafından makul bir muvaffakiyet talihi sunma ve kâfi giderim sağlama kapasitesine sahip olması gerekir. Aşikâr bir müracaat yolunun soyut olarak belirtilen niteliklere sahip olması kâfi değildir. Bu yolun uygulamada da anılan niteliklere sahip olması ya da en azından sahip olmadığının kanıtlanmamış olması gerekir. Bununla birlikte soyut olarak makul bir muvaffakiyet sunma kapasitesi bulunan bir yolun uygulamada muvaffakiyete ulaşmayacağına dair kuşku, o müracaat yolunun tüketilmemesini haklı kılmaz. Bilhassa sonradan oluşturulan ve şimdi uygulaması olmayan bir müracaat yolunun bu kapsamda kıymetlendirilmesi gerekir (Remziye Duman, § 36; İsmail Şahan, B. No: 2016/54509, 28/11/2019, § 42).
35. Münasebetiyle kişisel müracaat yapıldıktan sonra yeni bir müracaat yolunun oluşturulması halinde Anayasa Mahkemesinin vazifesi, kelam konusu müracaat yolunun düzenleniş biçimi prestijiyle ulaşılabilir olup olmadığını, ihlal argümanları istikametinden makul bir muvaffakiyet bahtı sunma ve kâfi giderim sağlama kapasitesine sahip olup olmadığını değerlendirmektir (Sait Orçan, B. No: 2016/29085, 19/7/201, § 37).
2. Somut Olayın Kıymetlendirilmesi
36. 685 sayılı KHK’nın 2. unsurunda Harikulâde Hal Süreçleri İnceleme Kurulunun misyonları düzenleme altına alınmıştır. Hususun birinci halinde ek önlemlere karşı Kurula müracaat yapılamayacağı açıkça belirtilmiştir. Doçentlik müracaatlarının da bir ek önlem olduğu konusunda kuşku yoktur. 685 sayılı KHK’nın birinci hali incelendiğinde müracaatçı hakkındaki ek önleme yönelik Komiteye müracaat yolu olmadığı anlaşılmaktadır. Fakat Anayasa Mahkemesi bir kararında (E.2018/74, K.2019/92, 24/12/2019) ek önlemlere yönelik kelam konusu düzenlemenin Anayasa’ya alışılmamış olduğuna karar vermiş ve ek önlemlere yönelik düzenlemeyi iptal etmiştir. Kelam konusu düzenlemenin iptali sonrasında ek önlemler için müracaat yolu getiren bir yasal düzenleme yapılmıştır. 7256 sayılı Kanun’un 41. hususuyla getirilen düzenlemede ek önlemlere yönelik olarak önleme maruz kalan şahısların önlemi uygulayan yahut önlemle ilgili olan kamu kurum ve kuruluşlarına başvurabileceği, kamu kurum ve kuruluşlarının kararlarına karşı da idari yargıda dava açılabileceği düzenlemesi yapılmıştır. Sonradan oluşturulan bu müracaat yolunun ulaşılabilirlik açısından ve muvaffakiyet talihi sunma, kâfi giderim sağlama kapasitesi tarafından farklı başka ve sırayla incelenmesi gerekir.
a. Ulaşılabilir Olma
37. OHAL kapsamında kabul edilen kanunlarda yer alan ek önlemlere karşı hakkında önlem uygulanan bireyler, yasal temsilcisi ya da mirasçıları tarafından önlemi uygulayan yahut önlemle ilgili olan kamu kurum ve kuruluşlarına kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay içinde müracaatta bulunabilecektir. Şahısların yetkili olmayan kamu kurum ve kuruluşuna müracaat yapmaları durumunda müracaatlar yetkili olduğu bedellendirilen kamu kurum ve kuruluşuna gönderilecektir. Kamu kurum ve kuruluşlarına başvurulması için başvuranlardan masraf talep edilmesine yönelik bir düzenleme bulunmamaktadır. Öbür yandan 7256 sayılı Kanun, makul bir mühlet içinde kurum ve kuruluşlara başvurma imkanı da tanımaktadır. Bundan diğer kurum ve kuruluşların altı ay içinde başvuruyu sonuçlandırması bir mecburilik olarak kabul edilmiştir (bkz. § 24).
Münasebetiyle bireyleri mali külfet altına sokmaması, yetkili olmayan kamu kurum ve kuruluşlarına yapılan müracaatların yetkili ünitelere gönderilmesi düzenlemesini içermesi ve şahıslara makul bir mühlet içinde müracaat imkanı tanıyarak müracaatta kolaylık sağlaması da dikkate alındığında sonradan oluşturulan bu müracaat yolunun ulaşılabilir olmadığı bu kademede söylenemez (benzer değerlendirmeler için bkz. Remziye Duman, § 39).
b. Muvaffakiyet Talihi Sunma Kapasitesine Sahip Olma
38. Müracaatçının 672 sayılı KHK ile kamu vazifesinden çıkarılması münasebetiyle doçentlik başvurusu iptal edilmiştir. 7256 sayılı Kanun’un 41. hususunda öngörülen müracaat yolunun 7075 sayılı Kanun ile kanunlaşan 685 sayılı KHK’nın ikinci hususunda belirtilen süreçlere bağlı olarak gerçekleşen ve OHAL kapsamında kabul edilen kanunlarda yer alan ek önlemlere karşı bir müracaat yolu olduğu belirtilmiştir (bkz. § 24). Münasebetiyle doçentlik müracaatının iptaline ait olarak kamu kurum ve kuruluşların müracaat konusu süreci inceleme konusunda yetkili olduğu anlaşılmaktadır.
39. Kamu kurum ve kuruluşları inceleme yaparken kendi bünyelerinde bir komite kurabilecek, inceleme sürecinde her türlü bilgi ve belgeyi ilgililerden talep edebilecektir. Soruşturmanın kapalılığına ve devlet sırlarına ait ilgili mevzuat kararları gizli kalmak kaydıyla kamu kurum ve kuruluşları ile yargı mercileri, müracaat kapsamında muhtaçlık duyulan her türlü bilgi ve belgeyi gecikmeksizin kamu kurum ve kuruluşlarına göndermek yahut yerinde incelenmesine imkan sağlamak zorundadır. Müracaatçıların kamu kurum ve kuruluşlarına bilgi/belge sunmasına da bir mahzur bulunmamaktadır.
40. Kamu kurum ve kuruluşlarının kararlarına karşı yargı yolu açıktır. Müracaatçılar, haklarındaki kararlara karşı yönetim mahkemelerinde dava açarak yargı yoluyla da hakkını arayabilir. Kamu kurum ve kuruluşlarının kararları yargı kontrolüne açık olduğundan anılan kararlara karşı yargı yoluna başvurulduğunda Anayasa’nın 36. hususu gereği müracaatçılara adil yargılanma hakkının tüm garantilerinin sağlanması gerekir. Bu bağlamda yargılamanın bağımsız ve tarafsız bir mahkemece, silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama prensiplerine muhalif olmayacak formda hakkaniyete uygun yürütülmesi ve makul müddette sonuçlandırılması anayasal zorunluluktur. Yargılamanın adil yargılanma hakkı kapsamındaki yöntem teminatlarına uygun yürütülmesi gerektiğinden ve bilakis bir düzenleme de bulunmadığından yargılamada potansiyel olarak müracaatçıların evraka erişmelerine, davaya tesirli biçimde katılmalarına, kanıtlarını sunma ve inceletme fırsatına sahip olmalarına mani bir durum bulunmamaktadır.
41. Kamu kurum ve kuruluşlarının müracaat konusu süreci incelemeye, başvuruyu kabul ederek icra edilebilir bir karar verebilmeye, bilgi/belgelere ulaşma ve incelemeye yetkili olması, müracaatçıların kamu kurum ve kuruluşlarına bilgi ve evrak sunmalarına mahzur bir durumun bulunmaması, kararlara karşı yargı yolunun açık olması, bu kapsamda adil yargılanma hakkına ait garantilerin yargılama sırasında sağlanmasının Anayasa’nın 36. hususu gereği mecburilik arz etmesi ve 7256 sayılı Kanun ile bu hususta sınırlama getirilmemiş olması konuları bir bütün olarak değerlendirildiğinde kelam konusu müracaat yolunun düzenleniş biçimi prestijiyle müracaatçılara ihlal argümanları tarafından makul bir muvaffakiyet talihi sunma kapasitesine sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır (benzer değerlendirmeler için bkz. Remziye Duman, § 44; Sait Orçan, § 44).
c. Kâfi Giderim Sağlama Kapasitesine Sahip Olma
42. Kamu kurum ve kuruluşları müracaat üzerine yapacağı inceleme sonucuna nazaran en geç altı ay içinde müracaatın reddine yahut önlemin kaldırılmasına karar verecektir. Hakkında ek önlem uygulanan bireylerin yaptıkları müracaatın kabulü halinde işin tabiatı gereği bu şahıslar bakımından eski halin iadesi yahut bu mümkün olmadığında kâfi giderim imkanının sağlanması gerekecektir.
43. Kelam konusu müracaat yolunun ek önlemlerin kaldırılmasına imkan tanıması ve önlemin denetlenmesine ait sürecin süratli formda gerçekleşmesine ait kararlar içermesi nedenleriyle potansiyel olarak kâfi giderim sağlama kapasitesine de sahip olduğu kanaatine ulaşılmıştır (benzer değerlendirmeler için bkz. Remziye Duman, § 47; Sait Orçan, § 46).
44. Sonuç olarak 7256 sayılı Kanun’un 41. unsuruyla OHAL kapsamında kabul edilen kanunlardan kaynaklı ek önlemlere yönelik olarak getirilen ve öncelikle ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına talepte bulunma, daha sonra ise idari yargıda dava açma yolu öngören müracaat yolunun birinci bakışta ulaşılabilir ve ihlal savlarıyla ilgili muvaffakiyet talihi sunma ve kâfi giderim sağlama kapasitesine sahip olduğu anlaşıldığından anılan müracaat yolu tüketilmeden yapılan müracaatın incelenmesinin ferdi müracaatın ikincil niteliği ile bağdaşmayacağı değerlendirilmiştir.
45. Açıklanan münasebetlerle müracaatın başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.
VI. KARAR
Açıklanan münasebetlerle;
A. Müracaatın başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,
B. Yargılama masraflarının müracaatçı üzerinde BIRAKILMASINA 13/1/2021 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
Memurlar
